Emine Çal'ın Kaleminden İran Gezi Notları

Türkler için iki kutsal yer vardır. Biri "Ötüken" diğeri "Horasan" dır. Arap ordularının İran coğrafyasını istilasından sonra bölgesel devletler ortaya çıkar. Emeviler/ Abbasiler/Karahanlılar/ Gazneliler/Samaniler/Tahiriler, Seferiler vs. -Selçuk bey ve ailesi- Bir Oğuz Yabgusu'nun Sübaşı olan Selçuk beyin babası Dukok, bu Yabgu'yla kavga eder ve Oğuzların Üçok kolu Kınık boyundan olan Selçuk bey ve ailesi 100 erkek atlı, yardımcıları, 1500 deve ve 50 bin koyunla yaşadıkları Yengikent'ten kaçıp Cend şehrine( Şimdi Kazakistan'da) göç ederler. Bölgedeki devletlere paralı askerlik yaparak hayatlarını sürdürürler. Ve Nihayet paralı askerlik yaptıkları Samanoğulları devleti bunlara Nur kasabasında otlak verir. Sonrasında bölgeye yerleşen ve güçlenen Selçuklular Dandanakan savaşından (Gaznelilerle) sonra Horasan'da devletlerini kurarlar. Böylece Türkler'in yürüyüşü başlar. Selçuk beyin İsrail (Arslan), Mikail ve Musa adında üç oğlu vardır. (İsimlere dikkatinizi çekerim) Selçuklu ailesinden Tuğrul ve Çağrı beyler İran Selçuklu, kavgalı oldukları amcaları İsrail'in (Arslan) çocukları Kutalmış ve Resul Tekin de Anadolu Selçuklu devletinin kurucu babalarıdır. Musa'nın çocukları da (Yınallar) Sistan ve Irak'da ( Irak- Suriye Selçukluları) faaliyet gösterirler. Moğol istilası vs Selçuklular yıkılır yerine başka devletler/beylikler kurulur. Hikaye böyle devam eder gider. - Kara koyun mu, Ak koyun mu? - Hikayeyi biraz daha hızlındırıp kurulan devletlerden biri olan Kara koyunlulara gelirsek: Bir görüşe göre 30 bin çadırdan oluşan Kara koyunlu Aşireti Cengiz handan kaçıp Erzurum ve çevresine gelirler. Devletini kurar ve Tebriz'i başkent yapar. İşte Tebrizdeki Gök Mesciti (Cami) Kara koyunlu hükümdarı Cihanşah yaptırır. Sonra bu devleti Horasan'dan Harput/Diyarbakır taraflarını yurt tutan Ak koyunlular ele geçirir. Ak koyunluların hışmından kaçan Kara koyunlular Anadolu'nun iç kısımlarına kaçışırlar. Arap gezgin İbn Fadlan bu iki aşiret devletinin birbiriyle kavgasından/ çatışmasından Erzurum ve havalisinin bitap düşüp yoksulluğa gark olduğunu yazar. Kara koyunlu'nun yıkılmasıyla bölgeye Akkoyunlu hakim olur. Tebriz bu kez de Ak koyunluların başkentidir. Ak koyunlu devletinin en ünlü hükümdarı Uzun Hasan'dır. Sınırları Sivas Su şehrinden başlar Umman denizine dayanır. -Fatihle dünürdüler ama hep savaştılar- Uzun Hasan: Şah İsmail'in dedesidir. Uzun Hasan'ın oğullarından Uğurlu Mehmet, Fatih Sultan Mehmet'in kızı Gevher hatunla evlenmiştir. Şah İsmail'in diğer dedesi Şeyh Cüneyt'tir, babası da Şeyh Haydardır. ( Erdebil Tekkesi) (Gezginci şeyh Cüneyt, Karadeniz'de, Toroslar'da, Çukurova'da, Karaman'da irşad faailiyetlerinde bulunur ve müritlerine 12 dilimli börk (kızılbaş başlığı/şapkası) giydirir. İşte onun Anadolu'daki müritleri torunu Şah İsmail devletini kurduğunda, İran'a çok büyük bir göç dalgası yaşanır. Bozulus, Dulkadir, Sivas, Şam, Halep, Çukurova, Bozok-Yozgat, Varsaklar, Rumlular- Tokat, Bayburt, Tekeliler, Karamanlılar, Çepniler, Afşarlar, Gaçarlar, Şah İsmail'in hizmetine girerler. Şeyh Cüneyt: Uzun Hasan'ın Kızkardeşiyle evlidir. Oğlu Şeyh Haydar da Uzun Hasan'ın kızıyla evlidir. Hikayeyi tekrar hızlı geçersek?Şah İsmail, dedesinin ölümünden sonra taht kargaşası içindeki Ak koyunluları yıkar yerine Safevi Devletini kurar. Başkent yine Tebriz'dir. Taki Çaldıran savaşına kadar. Bu savaş sonunda Yavuz Sultan Selim Tebriz'i alır ve şehrin alimini, bilim adamını, sanatkarını, din adamını vs. toplayıp İstanbul' a getirir. ( Bu savaştan sonra da ne yazık ki Anadolu'da Kızılbaş Türkmen avı başlar!) Safevi'nin yeni başkenti İsfahan'dır. Ha bu arada Şah İsmail Safevi devletini kurduğunda, İran'da Şafii ve veya diğer sünni mezheplerin içtihatları uygulanmaktadır. Şah İsmail'le birlikte İran'a şiilik (şia) hakim olur. - İran ve Türkiye alelade iki komşu devlet değil gerçekten akraba iki devlettir. Safevi Devleti'nin başına Şah İsmail'in çocukları/torunla gelir. Onların arasında da taht kavgaları başlar. Bundan istifade eden Afşar hanedanı başa geçer. ( Avşarlar) Daha sonra Zend hanedanı Kerimhan ( İran) ve Gaçarlar ( Türk- Yozgat'tan İran'a göçeden Türkmenlerden olduğu ileri sürülür.) hükümdar olur. Artık Tahran başkenttir. Gaçar hanedanı 1925 yılına kadar İran'ı yönetir, bu yılda Baba Rıza Pehlevi darbe yapar yönetimi ele geçirir. 1979'da malumunuz Şah gider İslami rejim gelir. NOT: İran'ın Kuzeyi bizim Karadeniz'i çok andırıyor. Burada Gilekler/ Azeriler/ Deylemliler yaşıyor. Gilan'da yaşayan Deylemliler'in Zaza kökenli olduğu ve Dersimlilerin kökenini teşkil ettikleri ileri sürülüyor. Kaşkayi Türkleri... Kaşkayi Türkleri daha çok göçebe hayatlarıyla anılmaktalar. Bu grubun Türkçesini daha iyi anlayabilirsiniz. Belki de konar-göçer yaşadıkları için "dilleri" izole kalmış ve Farsça'nın etkisinden biraz daha uzakta.