Esnaf ve Sanatkarın Sessiz Çöküşü: Gençler Ustalıktan Uzaklaşıyor

Türkiye İş Kurumu’nun (İŞKUR) 2024 yılı İşgücü Piyasası Araştırması, gençlerin meslek tercihlerinde keskin bir dönüşüm yaşandığını gözler önüne serdi. İşverenlere yöneltilen “önümüzdeki 10 yılda öne çıkacak meslekler hangileri?” sorusuna verilen yanıtlar, yazılım mühendisliği, yapay zekâ uzmanlığı ve e-ticaret gibi teknoloji merkezli alanları işaret etti.

Ancak listede; demirci, kalaycı, fırıncı, terzi, marangoz gibi el emeği ve ustalık isteyen zanaatkâr mesleklerin adı bile geçmedi.

Listede ‘zanaat’ yok, teknoloji zirvede

Araştırmada yazılım mühendisi, yapay zekâ uzmanı, bilişim uzmanı, e-ticaret uzmanı gibi meslekler ilk sıralarda yer aldı. CNC operatörlüğü, robotik kodlama uzmanlığı, sosyal medya uzmanlığı gibi dijital ve otomasyon odaklı işler de geleceğin gözde meslekleri arasında gösterildi.

Ancak marangozluk, ayakkabıcılık, terzilik, demircilik, fırıncılık gibi zanaate dayalı esnaf meslekleri listede kendine yer bulamadı. Bu durum, genç kuşakların el emeğine dayalı, usta-çırak geleneğini yaşatan mesleklerden uzaklaştığını ortaya koydu.

Zanaat unutuluyor, ustalık geleneği sönüyor

Araştırma, özellikle büyük şehirlerde gençlerin masa başı ya da teknoloji temelli mesleklere yöneldiğini, el becerisi ve ustalık gerektiren mesleklerin ise cazibesini kaybettiğini gösteriyor. Gittikçe yaşlanan esnaf ve sanatkâr nüfusuna karşılık, çırak bulmakta zorlanan birçok sektör geleceğinden endişeli.

Ahilik Kültürü Unutuluyor mu?

Ahilik sadece bir meslek örgütlenmesi değil; ahlak, dayanışma ve ustalık üzerine kurulu bir medeniyet değeridir. Yüzyıllar boyunca Anadolu’da esnaf ve sanatkâr camiasının mayasını oluşturan bu kültür, giderek genç nesillerin ilgisinden uzaklaşıyor. Bugün çırak bulmakta zorlanan birçok zanaatkâr, “ustam olmadan yetişemedim” diyen bir kuşağın yerini, ekran başında çalışanlara bırakmasından şikâyetçi.

"Güçlü Esnaf, Büyük Türkiye" İdeali Tehlikede mi?

TESKOMB ve esnaf odaları yıllardır “Güçlü esnaf, güçlü Türkiye” sloganıyla esnaflığın ve zanaatkârlığın stratejik önemini vurgulasa da, gençlerin yöneldiği meslekler bu çağrının yeterince karşılık bulmadığını gösteriyor. İŞKUR’un araştırmasında geleceğin meslekleri arasında yalnızca birkaç teknik pozisyon (CNC operatörü, kaynakçı, kalıpçı) kısmen zanaata yakın duruyor. Ancak geleneksel esnaflık mesleklerinin tamamen dışarıda kalması dikkat çekici.

Çırak Yok, Usta Yetişmiyor

12 yıllık zorunlu eğitim sonrası çocukların mesleki yönlendirmeden uzak kalması, meslek liselerinin işlevinin zayıflaması ve staj süreçlerinin yetersizliği, usta-çırak zincirinin kırılmasına yol açıyor. Zanaatkarların en çok dile getirdiği sorunlardan biri “bir çırak bulamamak.” Bugün birçok terzi, marangoz, ayakkabıcı veya kaynakçı dükkânı kapısına “çırak aranıyor” yazısı assa da, o kapıyı çalan yok.

İşverenlerin verdiği yanıtlara göre, yazılım mühendisi, yapay zekâ uzmanı ve e-ticaret uzmanı geleceğin en çok talep gören meslekleri arasında yer aldı. Bu meslekleri; bilişim uzmanı, inşaat mühendisi, dil ve konuşma terapisti, CNC operatörü, iş makinesi operatörü ve gıda mühendisi gibi alanlar izledi.

Gelecekte öne çıkması beklenen diğer meslekler arasında ise mobilya ustası, robotik kodlama uzmanı, kaynakçı, sosyal medya uzmanı, mekatronik mühendisi, otomasyoncu ve aşçı da yer aldı.

İstihdam artışı öngörülen meslek sıralaması değişti

İŞKUR’un, çalışan sayısı 10 ve üzeri olan işletmelerle gerçekleştirdiği araştırmada, istihdam artışı beklenen mesleklerde dikkat çeken değişiklikler yaşandı. Önceki yıllarda sıralamada ilk 10’a giremeyen silahsız özel güvenlik görevlisi 2024’te zirveye yerleşti. Temizlik görevlisi ise ikinci sıraya yükseldi.

Garson ve inşaat işçisi, önceki yıllarda olduğu gibi yine ilk 5’teki yerini korudu. Tekstil sektöründe geçmişte ilk 10’da yer bulan 3-4 meslekten sadece makineci (dikiş) ve konfeksiyon işçisi 2024 listesinde kalabildi. Satış danışmanı/uzmanı ise sıralamada altıncı sıraya geriledi.

İstihdam daralması beklenen meslekler

Araştırma, işverenlerin bazı mesleklerde istihdam azalışı öngördüğünü de ortaya koydu. En çok daralmanın beklendiği meslek elektro-mekanik montaj ustası olurken; onu gişe operasyonları uzmanı, çelik kaynakçısı, metal işleri seri üretim işçileri ve kablo ağı bantlama elemanı takip etti.

Büro işçileri, elbise imalat işçileri, örgü makinesi operatörleri ve tavuk döner ustaları da istihdamın gerilemesi beklenen meslekler arasında yer aldı.

Ne Yapılmalı?

• Mesleki yönlendirme erken yaşta başlamalı.
  İlkokuldan itibaren çocukların ilgi ve becerilerine göre meslekler tanıtılmalı.

• Ahilik kültürü eğitim sistemine entegre edilmeli.
  Ortaokul ve liselerde “Ahi ahlakı”, “meslek ahlakı” gibi dersler okutulmalı.

• Meslek liseleri cazip hale getirilmeli.
  Teşvikler artırılmalı, mezunlara özel istihdam fırsatları sunulmalı.

• Usta-çırak sistemi canlandırılmalı.
  Her usta bir çırağa sahip olmalı; bu ilişki yeniden sosyal saygınlık kazanmalı.

Sonuç: Teknoloji gelişirken, zanaat unutulmamalı

Geleceğin meslekleri elbette dönüşüyor; yapay zekâ, otomasyon, dijitalleşme kaçınılmaz. Ancak unutulmamalıdır ki, bir ülkenin üretim gücü sadece ekran başında değil; atölyede, tezgâhta, dükkânda da büyür. Esnaf ve sanatkârlık sadece bir geçim kapısı değil, kültürel bir hafızadır. Bu hafızayı korumak, geleceğe taşımanın ilk adımıdır.