Emine Çal'ın Kaleminden İran Gezi Notları -4

Zerdüşt dininin merkezi Yezd şehri Eski adı Ysatis olan şehir, İran Sasani İmparatoru Yazdigerd'e ithafen Yezd olarak değiştirilmiş ve Zerdüşt dininin merkezi haline gelmiş. En az 3 bin yıllık 'kerpiç şehir' Yezd tarihi dokusunu halen koruyor. Zerdüşt, İran'a tevhid dinini getiren peygamber olarak telakki ediliyor. Ondan önce İranlıların en büyük tanrıları: Gökler Tanrısı Varuna, sular tanrısı Anathita, Ateş tanrısı Agni, Doğa tanrısı İndra, ışık ve güneş tanrısı Mitra'dır. Orta Asya'da bunun izleri görülür ve eski Türklerde, Güneş, Ay ve yıldızlara tanrı gözüyle bakılır. - Eski inançlar zamanla Zerdüşt'ün kitabına yeniden sokulur! - Zerdüşt, 20 yaşına geldiğinde Daiti ırmağı kenarında ve mağarasında inzivaya çekilir. Orada tanrısı 'Ahura Mazda' ya dua eder, tanrı, alem ve yaratılmışlar üzerinde tefekküre dalar. İlk olarak 30 yaşında gelen Vahiyleri ceylan derisi üzerine not eder. Ürdi Behist ayında bir gece sabaha karşı miraca çıkar. Behmen adındaki melekle karşılaşır ve melek onu cennete götürür. Bundan sonra Zerdüşt dinin temellerini 3 temel üzerine atar. 'Doğru düşünce, İyi söz, Güzel Davranış.' Bu üç temel ilke. ' Eline, Beline, Diline' ve 'Eline, Diline, Gözüne' şeklinde diğer inançlara da evrilir. Zerdüşt peygamberin ceylan derisi notlarının bir kısmı Büyük İskender'in istilası sırasında yakılır ve ondan sonraki süreçte notları yeniden derlenir ancak İran'ın çok tanrılı inançları yeniden ilave edilir. Zerdüşt'ün kitabı ' Avesta' 21 Nesk ve 5 bölümden oluşur. - Zerdüştler ateşe tapmazlar- Zerdüştler de ateş, nurdur, tanrının ışığıdır ve irfanıdır. Karanlık kötülüktür ve Zerdüştlerin kıblesi Güneştir. Kutsal kitap Avesta'nın birinci bölümü Yasnalarda, ibadet şarttır. Abdest alıp günde sabahtan başlamak üzere 5 vakit namaz (penç- gah) kılınacaktır. Vispered bölümünde, yıkanma kuralları, iyilik/kötülük, şeytanlara karşı kanunlar ve dualar yer alır. Yeşt bölümünde: Tanrıya övgü ve ilahiler yer alır. Horda-Avesta bölümünde: sıkıntı ve ihtiyaç hallerinde başvurulacak dualar bulunur. Vendidat bölümünde: Ziraat işleri bollluk, bereket için toprağa iyi bakılması yer alır-ki bu bölüm eski iran'da yaşayan Mağan topluluğundan kitaba girmiştir. İşte bu nedenle toprağın kirletilmemesi için ölüler toprağa gömülmez. Ölen kişi dağların yüksek tepelerine bırakılır/yırtıcı kuşlara verilir. Bugün bu adet Tibet civarında halen sürdürülmektedir. Yine eski Türklerde 'Ateş, su, toprak, dağ, ağaç' kutsal sayılmıştır. Zerdüştlüğün temelinde 'iyilik ve kötülüğün' savaşı yatar. Bu dinde iyi insanlar tanrı Ahura Mazda'nın huzuruna Cinvat köprüsünden geçerek çıkacaklar. Bu köprüden iyi olan geçerek cennete, kötü olanlar ise geçemeyerek cehenneme gidecekler. Zerdüşt'ün, kutsal kitabı Avesta'nın ilk yazı dili Pehlevice'den hareketle MÖ 628 sularında doğduğu ve 77 yaşında İran- Turan savaşlarında öldüğü ifade edilmektedir. İşte Yezd/Yazd şehrindeki 'Ateşgede' de bir kupanın içindeki ateş yanmaya devam ediyor. NOT: İran'da sokakta sigara içen insana nadiren rastlanıyor. -Bir turist olarak paramızı çaldırırız mı diye endişe etmeyin. Çok güvenli. -Bazı şehirleri turiste alışık değil, kötü niyetli değil ama bakışlarıyla izliyorlar. -Taksiciler direksiyondan kalkıp bavulunuzu bagaja koymaya yardım etmiyorlar / eden de erinerek yardım ediyor. - Azeri ve Kaşgayi Türkleri, Türkiye Türkçesini anlamakta zorluk yaşadıklarını söylediler. Bunu nasıl bertaraf edebiliriz diye de soruyorlar. -İran'da Türkiye Türkleri'ne 'Törki İstanbuli' diyorlar. - Azeriler Türkiye Türküne iltifat ederken, 'Menim özümde Türktir, gurban olurem men size' diyorlar. -İran lokantalarında porsiyonlar fazlasıyla doyurucu. - İran'da Tahran'da bile büyük dev market yok. -Metro ağı Tahran'da çok gelişmiş. - Ve batı ambargosu ülke ekonomisinde kendini hissettiriyor. -Su müzesi ( Yezd'de evlerin içinde küçük havuzlar var. onun tepesinde rüzgar kulesi. Rüzgar kuleden evin içine giriyor/ küçük havuzu harekete geçirip serinlik sağlıyor. O yüzden evlerin altından kanallar açılarak, kanallar birbirine bağlanmış.